Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować bezwzględnie we wszystkich budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz budynkach produkcyjnych i magazynowych. Oświetlenie powinno spełniać wymagania zawarte w Polskich Normach.

Lampy ewakuacyjne są elementem instalacji elektrycznej oświetlenia awaryjnego. Należy je stosować w budynkach, w których zanik napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej może spowodować jakiekolwiek zagrożenie życia lub zdrowia ludzi (§ 181 rozporządzenia z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie).

Należy je stosować: kin, teatrów, innych obiektów widowiskowych, audytoriów, sal konferencyjnych, czytelni, lokali rozrywkowych i sal sportowych przeznaczonych dla ponad 200 osób, pomieszczeń wystawowych w muzeach, w garażach o powierzchni netto ponad 1000 m2, oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym, i w pomieszczeniach o powierzchni netto ponad 2000 m2 w budynkach użyteczności publicznej, budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach produkcyjnych i magazynowych.

Ponadto oświetlenie ewakuacyjne należy stosować na:

• wszystkich oświetlanych wyłącznie światłem sztucznym drogach służących do ewakuacji z wymienionych pomieszczeń,
• drogach ewakuacyjnych w budynkach, w których mogą przebywać osoby o ograniczonej zdolności poruszania się oraz wszystkich drogach ewakuacyjnych w budynkach użyteczności publicznej wysokich, wysokościowych i zamieszkania zbiorowego.

Prawidłowo wykonana instalacja oświetlenia ewakuacyjnego na poziomie podłogi powinna zapewniać natężenie w wysokości nie mniejszej niż:

• 1 lx (luks) na środku drogi i 0,5 lx poza nim, na drogach i ciągach ewakuacyjnych,
• 0,5 lx w pomieszczeniach,
• 15 lx w strefach wysokiego ryzyka, to jest w pomieszczeniach, w których są przechowywane substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia, substancje trujące, radioaktywne lub nieizolowane elementy instalacji elektrycznej, oraz na drogach ewakuacyjnych, na których może nastąpić przypadkowy kontakt z takimi substancjami lub elementami.

Oświetlenie powinno się załączać samoczynnie do 5 sekund od momentu zaniku oświetlenia podstawowego, a w strefach wysokiego ryzyka w czasie poniżej 0,5 sekundy.

Oświetlenie ewakuacyjne może być zasilane z jednego lub kilku źródeł centralnych. Poszczególne lampy mogą być też zasilane z indywidualnych baterii umieszczonych bezpośrednio w oprawie.

Oprawy służące do oświetlania ewakuacyjnego należy rozmieszczać na ścianach – na wysokości 2 m od podłogi lub na sufitach. Instalować je należy przede wszystkim przy wyjściach z pomieszczeń, na schodach lub bezpośrednio w pobliżu innych elementów mogących spowodować zagrożenie (np. lokalne obniżenie sufitu, podłogi, przewężenie korytarza itp.), na skrzyżowaniach ciągów komunikacyjnych oraz w punktach, gdzie ciągi te zmieniają swój kierunek. W pomieszczeniach należy stosować co najmniej po dwie oprawy oświetlenia ewakuacyjnego.

Lampy oświetlania ewakuacyjnego można wykorzystywać do umieszczania na nich znaków ewakuacyjnych, pod warunkiem że zachowane zostaną wszystkie parametry natężenia oświetlenia.

Znaki ewakuacyjne - piktogramy

Znaki ewakuacyjne są niezbędnym elementem ochrony przeciwpożarowej. Stosuje się je po to, żeby użytkownicy wiedzieli, co należy zrobić w przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej. Niniejszy przewodnik pokazuje, w których miejscach wymagane jest oznakowanie oraz jakiego rodzaju znaki są odpowiednie.

Podświetlanie znaków pokazujących kierunek ewakuacji, lokalizację sprzętu gaśniczego, ekwipunku pierwszej pomocy może uratować życie każdemu użytkownikowi znajdującemu się w sytuacji zagrożenia. Nie jest możliwe, aby określić zapotrzebowanie na oznakowanie bez przeprowadzenia odpowiednich pomiarów i badań obiektu.

Muszą być przy tym spełnione określone wymagania prawne:

• Znaki powinny być umieszczanie w miejscach, gdzie droga ewakuacji jest nieprzejrzysta, aby wyeliminować wszelkie wątpliwości związane z przebiegiem drogi,
• Znaki oświetlone zewnętrznie - muszą być widoczne z odległości = 100 x wysokość oznakowania,
• Znaki oświetlone wewnętrznie - muszą być widoczne z odległości = 200 x wysokość oznakowania.

Ogólnie z wyjątkiem szczególnych lokalnych zasad międzynarodowy standard podaje, że wymagane są następujące wartości natężenia światła (w luksach):

• 0,5 lux oświetlenie antypaniczne,
• 1 lux na środku drogi ewakuacyjnej, na obszarze obejmującym przy najmniej połowę szerokości drogi,
• 15 luksów w strefach wysokiego ryzyka.

Każdy zestaw oświetlenia awaryjnego składa się z inwertera / konwertera podłączonego do sterownika lub statecznika elektronicznego, co gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie baterii oraz całego systemu. Diody sygnalizacyjne LED w oprawach mają zasadniczo dwie funkcje: sygnalizacji obecności napięcia w sieci oraz wskazanie stanu naładowania baterii / akumulatora. Oczywiście, lampy oświetlenia awaryjnego podlegają nieuchronnemu starzeniu. Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania ich obejmuje regularne kontrole i konserwację.

• Recepcja / izba przyjęć

Obszar ten jest jednym z najważniejszych pomieszczeń w budynku. Wszystkie osoby, które wchodzą do budynku przechodzą przez recepcję. To pomieszczenie powinno być kluczowym punktem informacyjnym o zasadach bezpieczeństwa. Szczególnie dla odwiedzających.

• Klatki schodowe i podesty

Klatki schodowe są ważną częścią drogi ewakuacyjnej w sytuacji awaryjnej. Głównym zagrożeniem związanym z tym miejscem może być: zablokowanie drogi śmieciami, skrzynkami, meblami, złe oznakowanie oraz niedostateczne oświetlenie po zaniku zasilania. Ludzie często używają tego miejsca do palenia papierosów.

• Korytarze 

Korytarz stanowi część głównej drogi bezpieczeństwa w sytuacji awaryjnej. Główne zagrożenia związane z tym miejscem to: zablokowanie drogi śmieciami, skrzyniami, meblami, otwarte drzwi przeciwpożarowe i słabe oznaczenie drogi ucieczki.

• Pomieszczenia biurowe

Zagrożenie specyficzne dla tego miejsca to m.in. przeciążona instalacja elektryczna, otwarte drzwi przeciwpożarowe, pożar pojemnika na śmieci czy zablokowane wyjście.

• Magazyny i hale przemysłowe

Są to zazwyczaj obszary wysokiego ryzyka. Praca w fabrykach wiąże się często z wydzielaniem dużej ilości ciepła i używaniem materiałów łatwopalnych. Odpowiednia komunikacja oraz zarządzanie tymi procesami ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa.

• Laboratoria / pracownie naukowe

Prace badawcze dotyczą związków chemicznych, substancji łatwopalnych, radioaktywnych, które mogą wydzielać duże ilości ciepła. Istotne jest odpowiednie oznaczenie tych substancji oraz sprecyzowanie, kto może przebywać w tym pomieszczeniu.

• Kuchnie i lokale gastronomiczne

Zarówno płomień kuchenki jak i stosowane oleje spożywcze mogą stanowić potencjalne źródło zagrożenia pożarowego. Odpowiednie oznakowanie sprzętu przeciwpożarowego i drogi ewakuacji jest niezbędne oraz istotne dla bezpieczeństwa użytkownika.

• Testowanie opraw awaryjnych

Utrzymanie w sprawności opraw oświetlenia awaryjnego jest bardzo istotne. Musimy mieć pewność, że lampa faktycznie zadziała, kiedy będzie niezbędna i że bateria jest w stanie podtrzymać zasilanie oprawy przez czas określony w specyfikacji oraz wymagany normami. Osoba zajmująca się konserwacją lamp powinna przeprowadzać okresowe kontrole sprzętu i udokumentować stan instalacji oświetlenia awaryjnego w odpowiednim dzienniku. 

• Miesięcznie

Odłączyć zasilacz sieciowy od testowanej oprawy. Często w lampach jest specjalny przełącznik lub przycisk umożliwiający testowanie oprawy w trybie awaryjnym bez konieczności odłączania zasilania - tzw. przycisk testu (PT). Należy zanotować oraz niezwłocznie naprawić wszelkie usterki oraz udokumentować w dzienniku raport z testowania.

• Rocznie

Odłączyć zasilacz sieciowy od urządzenia. Pozostawić lampy w takim stanie na czas określony w specyfikacji (np. na 3 godziny). Oświetlenie powinno pracować przez cały ten czas. Jeśli światło zgaśnie wcześniej, należy wymienić akumulator. Rodzaj akumulatora i jego parametry powinny być widoczne na etykiecie znamionowej.

• Wykonania

Oprawy oraz moduły w wersji standard nie posiadają wbudowanej funkcji testującej oświetlenia awaryjnego lub mają funkcję tzw. testu ręcznego. Jest to najprostsze i najtańsze rozwiązanie stosowane w oświetleniu awaryjnym. Z tego względu jest ono najczęściej używane na potrzeby niewielkich lokali (np. gastronomicznych) i z reguły nie jest brane pod uwagę przy dużych inwestycjach. Ręczne testowanie opraw wiążę się jednocześnie z większym nakładem pracy zwłaszcza przy corocznym sprawdzaniu czasu świecenia. To rozwiązanie stosuje się w ilościach najwyżej kilkunastu sztuk.Sygnalizacja wykonywania testu jest kontynuowana. Po przywróceniu napięcia zasilania 230V AC układ nadal pozostaje w trybie oświetlenia awaryjnego, aż do przepracowania pełnego cyklu pracy odpowiednio dla testu A lub B.

Jedyną niedogodnością związaną ze stosowaniem funkcji Autotest jest konieczność regularnej kontroli wzrokowej kontrolek LED sygnalizujących ewentualną usterkę. Dlatego też oprawy takie nie powinny być stosowane w obiektach zbyt dużych, gdzie obsługa techniczna nie jest w stanie na bieżąco kontrolować ich stanu. W takim przypadku najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie systemu oświetlenia awaryjnego z monitoringiem i adresowaniem opraw.

• Centralna bateria

Jest to system centralnego zasilania, charakteryzujący się tym, że wszystkie oprawy awaryjne zasilane są z jednego, zewnętrznego źródła zasilania. Jest to rozwiązanie przystosowane do pracy z napięciem wejściowym 230VAC / 3x230VAC. Obecnie, kiedy mamy do czynienia z energooszczędnymi lampami LED, rozwiązanie to jest bardziej opłacalne. Zasilanie oprawy o mocy rzędu 3-5W nie wymaga tak dużych i pojemnych baterii, jak to miało miejsce w przypadku rozwiązań na źródła świetlówkowe.

• Dobór modułów awaryjnych do opraw

Dobór modułu awaryjnego do oprawy należy powierzyć osobie mającej odpowiednią wiedzę w tym zakresie. Należy się przy tym kierować m.in. wielkością modułu (żeby mieścił się w obudowie oprawy) i parametrami technicznymi jak moc wyjściowa, napięcie, pojemność baterii. Taki montaż modułu przeprowadzany jest w fabryce danego producenta, który jednocześnie dba o to, aby gotowe oprawy miały certyfikat CNBOP.